کۆڵیتی مریشک و هه‌ڵهێنانی جووجکه‌ی خۆماڵی 

له‌ کۆنه‌وه‌ لادێکانی کوردستان مریشک به‌خێو ده‌که‌ن ، مریشكی خۆماڵی هه‌یه‌ که‌ کوردیه‌ جۆره‌های هه‌یه‌ مریشکی مل رووت و جاقی .... مریشک له‌کورده‌واری سه‌ره‌تا کورک ده‌بێ هێلکه‌ی بۆ کۆده‌کرێته‌وه‌ ، ده‌بێ ئه‌و هێلکانه‌ پیتێنراوبن توانای هه‌یه‌ 15-20 هێلکه‌ی له‌بن بێت ، ئیتر له‌ژووری کادین یان کۆڵیت که‌ تایبه‌ت به‌مریشکه‌ ، داده‌نرێته‌وه‌ 21 رۆژ کڕده‌که‌وێت له‌سه‌ر هێلکه‌کان ئیتر له‌ رۆژی 20 و 21 هێلکه‌کان ده‌تروکێن جووجکه‌ی جوان هه‌ڵده‌هێنن ، هه‌موو باڵنده‌یه‌ک که‌سه‌ره‌تا دێته‌ ژیانه‌وه‌ جوان نیه‌ دوایی جوان ده‌بێت ، به‌ڵام جووجکه‌ مریشک هه‌ر ساتی هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی له‌ هێلکه‌ . تا 1 مانگ له‌ژێر چاودێری دایکیان ده‌بن دوایی به‌ره‌ به‌ره‌ خۆیان سه‌ربه‌ست ده‌که‌ن ، له‌ 2-4 مانگی پێیان ده‌ڵێن باڕکۆکه‌ دوایی 4-6 مانگی پێی ده‌ڵێن باڕکه‌ له‌دوای 6 مانگی پێی ده‌ڵێن مریشک له‌ 2ساڵ به‌سه‌ره‌وه‌ پێی ده‌ڵێن سه‌ره‌مر.

مه‌ڕ ناوه‌کانی به‌گوێره‌ی سووڕی ژیانی 

مه‌ڕیش وه‌ک زۆربه‌ی ئاژه‌ڵه‌کانی تر له‌ سه‌ره‌تای پایز به‌به‌ران دێت (جووت ده‌بێت) ، دوای 5 مانگی ده‌زێت واته‌ له‌ کۆتایی شوبات یان سه‌ره‌تای ئادار ده‌زێ ، ئه‌و بێچووه‌ی ده‌یبی پێی ده‌ڵێن به‌رخ .

1- له‌ ته‌مه‌نی 1 رۆژی تا 6 مانگی پێی ده‌ڵێن به‌رخ ئه‌و خوریه‌ی پێی وه‌یتی پێی ده‌ڵێن ( لوا ) که‌ له‌ته‌مه‌نی 6 مانگی لێی ده‌بڕێته‌وه‌ ئه‌وکاته‌ هیچی تر پێی ناڵێن به‌رخ 

2- له‌ 6مانگی تاکوو یه‌ک ساڵ ، پێی ده‌ڵێن کاوڕ ، ئه‌گه‌ر نێر بوو کاوڕه‌ نێری پێده‌ڵێن ، ئه‌گه‌ر مێ بوو کاوڕه‌ مێی پێ ده‌ڵێن .

3- شه‌ک و به‌ردیل : له‌ یه‌ک ساڵی تا دوو ساڵێ .

کاوڕ ئه‌گه‌رمێ بوو ساڵێک به‌سه‌ر ته‌مه‌نی دارۆیشت پێی ده‌ڵێن (به‌ردیل) ، ئه‌گه‌ر به‌ردیل له‌پایز به‌رانی خوارد و دویا زا پێی ده‌ڵێن (به‌ردیله‌ زا )، ئه‌گه‌ر نه‌زا پێی ده‌ڵێن (به‌ربوارد ) ، به‌ڵام جاریش هه‌یه‌ کاوڕه‌مێ به‌ کاوڕی به‌رانی ده‌خوا و پێی ده‌ڵێن (کاوڕه‌زا ) .

به‌ڵام ئه‌گه‌ر کاوڕ نێر بوو ئه‌وه‌ پێی ده‌ڵێن (شه‌ك).

4- شه‌ک ئه‌گه‌ر ساڵێکی به‌سه‌رداسووڕایه‌وه‌ واته‌ له‌ ته‌مه‌نی دوای دووساڵی تا سێ ساڵی پێی ده‌ڵێن (خرت).

5- مه‌ڕ دوای ته‌مه‌نی 2 ساڵی به‌ به‌ردیله‌ زا یان به‌ربواری ده‌گوترێ مه‌ڕ .

6- قه‌یره‌ : له‌دوای ته‌مه‌نی 3 ساڵی به‌سه‌ر خرتدا ده‌گوترێ قه‌یره‌ و به‌ڵام له‌ناو خه‌ڵکی ئاسایی هه‌ر له‌دوای 2 ساڵی به‌ شه‌ک ده‌گوترێ به‌ران ، به‌ڵام شوان و پسپۆڕانی ئه‌و بواره‌ باش لێکیان ده‌که‌نه‌وه‌ ، به‌ناوی تایبه‌تی خۆیان بانگیان ده‌که‌ن ، وه‌ مه‌ڕ چيند بزێ به‌وه‌ ده‌ژمێردرێ بۆ نموونه‌ ده‌ڵێن مه‌ڕی یه‌ک به‌رخه‌ زا و دووبه‌رخه‌ و ..... .

به‌رانیش که‌بووه‌ قه‌یره‌ بۆنموونه‌ ده‌ڵێن به‌ران یه‌ک قه‌یره‌ و دووقه‌یره‌ ، واته‌ ئه‌وه‌نده‌ ساڵه‌ به‌سه‌رقه‌یراتیه‌که‌ی داڕۆیشتووه‌ .

بزن ناوه‌کانی به‌گوێره‌ی سووڕی ژیانی له‌کورده‌واریدا 

له‌پایزێ کاتێ بزن به‌ته‌گه‌ دێت و جووت ده‌بێت له‌کۆتایی زستان ده‌زێ ؛

1- کار : هه‌رله‌و کاته‌ی له‌دایکه‌ (بزنه‌که‌ ) به‌رده‌بێته‌وه‌ تا له‌ شیر ده‌کرێته‌وه‌ که‌ نزیکه‌ی شه‌ش مانگی ده‌خایه‌نێ .

2- گیسک : له‌ 6 مانگی تا یه‌ک ساڵی ته‌مه‌نی ، ئه‌گه‌ر مێ بوو پێی ده‌ڵێة ( گیسکه‌مێ) ، ئه‌گه‌ر نێر بوو پێی ده‌ڵێن ( گیسکه‌نێر).

3- چوشتیر و کوور : کاتێ ته‌مه‌نی له‌ یه‌ک ساڵ تا ده‌بته‌ دوو ساڵ ئه‌گه‌ر مێ بوو پێی ده‌ڵێن (چوشتیر) ئه‌گه‌ر نێر بوو پێی ده‌ڵێن ( کوور) .

4- چوشتیرزا : ئه‌گه‌ر ته‌گه‌ی خوارد له‌ پایزێ پێی ده‌ڵێن (چوشتیرزا ) ، به‌لام ئه‌گه‌ر نه‌یخوارد پێی ده‌ڵێن ( به‌ربوارد) ، وه‌ هه‌ندێ جاریش گیسکه‌ مێ ته‌گه‌ ده‌خوات پێی ده‌ڵێن (گیسکه‌زا ).

5- نێری : ئه‌گه‌ر کوور ساڵێکی به‌سه‌ر ته‌مه‌نی دارۆیشت پێی ده‌ڵێن (نێری). واته‌ ته‌مه‌نی 2- تا ده‌بته‌ 3 ساڵ .

6- ته‌گه‌ : ساڵێک به‌سه‌ر ته‌مه‌نی نێریدا بڕوات پێی ده‌ڵێن ته‌گه‌ .

7- بزن : ساڵێک به‌سه‌ر ته‌مه‌نی چوشتیره‌زا بروات دوای ئه‌وه‌ پێی ده‌ڵێن بزن .

هه‌ندێک زاراوه‌ی کوردی له‌بواری ئاژه‌ڵداری 

جاشک : به‌و بێچووه‌ ده‌گوترێ که‌له‌ زاینی که‌ر په‌یداده‌بێت هه‌تا له‌شیرده‌بێته‌وه‌ ، واته‌ تاته‌مه‌نی ده‌بێته‌ یه‌ک ساڵ.

کۆره‌بژ : به‌ جاشکی که‌ر و ماین ده‌گوترێ که‌ ته‌مه‌نی له‌ نێوان 1-2 ساڵه‌ ، جا نێر بێ یان مێ .

ماکه‌ر و نێره‌که‌ر : له‌ته‌مه‌نی 2 ساڵی به‌سه‌ره‌وه‌ چا نێربێت نێره‌که‌ره‌ ، مێبوو ماکه‌ری پێ ده‌گوترێ .

هێستر (ئێستر ) : دایکی ماینه‌ و بابی که‌ره‌ که‌ بۆ بار هه‌ڵگرتن زۆر به‌کاردێ ، خۆی نه‌زۆکه‌ .ئه‌گه‌ر نێربوو هێستره‌ نێره‌ی پێده‌ڵێن ، ئه‌گه‌ریش مێ بوو پێی ده‌ڵین (ماچه‌ ).

ماین : دایکی ماینه‌ و باوکی ئه‌سپه‌ ، ره‌گه‌زی مێیه‌ ، له‌ ته‌مه‌نی دوای 3 ساڵیه‌وه‌ پێی ده‌گوترێ ماین ، دوای چاککردن به‌ 12 مانگ ده‌زێ ،بۆ غارغارێن و سوارچاکی به‌کاردێت .

ئه‌سپ : دایکی ماینه‌و باوکی ئه‌سپه‌ ، ره‌گه‌زی نێره‌ ، له‌دوای 3 ساڵیه‌وه‌ پێی ده‌گترێ ئه‌سپ . بۆ غارغارێن و سوارچاکی به‌کاردێت .

جوانه‌ ماین : که‌له‌دایکی بوو هه‌تا ساڵ ده‌سووڕێته‌وه‌ ، ره‌گه‌زه‌که‌ی مێیه‌.

جوانه‌ ئه‌سپ : که‌له‌دایکی بوو (ماین) هه‌تا ساڵ ده‌سووڕێته‌وه‌ ، ره‌گه‌زه‌که‌ی نێره‌ .

یێخته‌ : ئه‌گه‌ر ئه‌سپ ره‌سه‌ن نه‌بوو ده‌ماری نێرایه‌تی ده‌پسێنن تاکوو توانای په‌ڕینی نه‌بێ و بۆکاری بارهه‌لگری به‌کاری ده‌هێنن .

بارگین: ئه‌گه‌ر ماین ره‌سه‌ن نه‌بوو ، به‌که‌ڵکی سوارسوارێن نه‌هات ئه‌وا باری پێ بارده‌که‌ن .

ناوه‌کانی چێڵ ( مانگا) له‌ کورده‌واری به‌گوێره‌ی سووڕی ژیانی 

چێڵ له‌ دوای به‌كه‌ڵهاتنی پێویستی به‌ 9 مانگه‌ تا بزێ .

1- گۆلک : که‌له‌سکی دایکی هاته‌ده‌ره‌وه‌ تا ساڵێك واته‌ تا له‌شێر ده‌کرێته‌وه‌ .

2- سه‌نگۆ و پانێر : له دوای له‌شیرکردنه‌وه‌ی واته‌ دوای یه‌ک ساڵی تا 2 ساڵی ئه‌گه‌ر مێ بوو پێی ده‌ڵێن (سه‌نگۆ) ئه‌گه‌ر نێربوو پێیده‌ڵێن (پانێر)

3- مێنگین یان جوانه‌گا : له‌ته‌مه‌نی 2ساڵی تا 3 ساڵی ئه‌گه‌ر مێ بوو پێی ده‌ڵێن (مێنگین) ئه‌گه‌ر نێربوو (جوانه‌گایه‌) )

4- له‌ دوای 3ساڵی ئه‌گه‌ر مێ بوو پێی ده‌ڵێن (چێڵ) ئه‌گه‌ر نێربوو پێی ده‌ڵێن (گآ)